Val á sáðkorni 2011

Jónatan Hermannsson


Val á sáðkorni 2011
 

Til upplýsingar skal þess getið að hér verður ekki ræktað annað bygg en vorbygg. Vetrarbygg er ekki vetrarþolið og fer því fjarri að það verði ræktað hér. Í stórum dráttum hentar sexraðabygg norðanlands en tvíraðabygg sunnanlands. Þó er þessi skipting ekki einhlít og stigsmunur er á. Norðlægasti hluti landsins samkvæmt korninu eru Eyjafjörður, Þingeyjarsýslur og Fljótsdalshérað. Eftir sama mælikvarða er miðja landsins vesturhluti Norðurlands, Vesturland allt, uppsveitir sunnanlands og Hornafjörður. Hið eiginlega Suðurland eru lágsveitir Árness- og Rangárvallasýslu og Skaftafellssýslur að mestu.
Nú henta hin ýmsu byggyrki misvel eftir jarðvegi. Athyglisvert er, að þau yrki sem best standa sig í þungum jarðvegi, það er til dæmis framræstri mýri, eru þau sömu og henta best norðanlands. Á sama hátt henta suðlæg yrki best í sandjörð. Þannig geta yrkin farið yfir mörk milli landshluta. Þetta er reynt að sýna hér í einfaldri töflu:

Tafla 1. Byggyrkjum raðað eftir viðbrögðum þeirra við náttúrufari og jarðvegsgerð.Tölur eru fengnar úr tilraunum Rala/LbhÍ 2000-2010; hæð og skrið þó einungis frá Korpu. Elmeri hefur aðeins verið eitt ár í tilraunum og Olavi og Minttu tvö, önnur yrki fjögur ár eða meira.





























































































































Hentar á Yrki

Þjóðerni


Hæð undir ax, cm


Skrið í júlí


Þurrefni við skurð, %


Veðurþol
***mest

Hentar á
Norður-
landi
Judit 6r

sænskt


90


10


65

  þyngstu jörð (mýri)
Tiril 6r

norskt


90


12


65

 
Elmeri 6r

finnskt


85


12


60


*

Pilvi 6r

sænskt


95


10


65


*

Lómur/Skúmur 6r

íslenskt


55


12


60


***

Kunnari 6r

finnskt


95


12


60


*

Kría 2r

íslenskt


75


10


65


**

Olavi 6r

finnskt


95


15


60


*

Filippa 2r

sænskt


90


17


57


**

Suður-
landi
Barbro 2r

sænskt


90


17


57


*

léttustu jörð (sandi)
Minttu 2r

finnskt


75


17


55


***

Saana 2r

finnskt


80


20


55


***



En byggakrar verða ekki skornir allir í einu. Best er ef bóndi hver velur í akra sína tvenns konar korn; annars vegar fljótþroska korn sem má þá vera viðkvæmt fyrir veðri því að það verður tekið snemma og hins vegar strásterkt korn sem má vera nokkuð seinþroska því að það þarf að standa fram á haust.
Hér á eftir fylgir lýsing á þeim byggyrkjum sem mælt er með og líkur eru á að verði í boði vorið 2011.


Judit
Sexraðabygg, sænskt, fljótþroska. Judit hefur reynst uppskerumikil og fljótþroska líka. Judit á fyrst og fremst heima á frjósömu landi, en hefur reynst miður á sandi. Veðurþolið er svipað því, sem búast má við af sexraðayrkjum, sem þýðir að Judit stendur ekki af sér hvað sem er. Einkum skal mælt með Judit til notkunar á austanverðu Norðurlandi og Fljótsdalshéraði.


Tiril
Sexraðabygg, norskt, fljótþroska. Tiril er arftaki Arve sem hér var notað árum saman og yrkin eru ekki ólík. Tiril
hefur oft gefið mikla uppskeru, en hefur stundum litið illa út í votviðratíð. Tiril er norrænt yrki samkvæmt orðanotkun okkar og nýtur sín best á austanverðu Norðurlandi.


Elmeri
Sexraðabygg, finnskt, miðlungi fljótþroska. Hefur einungis verið eitt ár í tilraunum, en reyndist þá mjög vel, einkum norðanlands. Kornið er stórt af sexraðakorni að vera. Ekkert er vitað um sjúkdómsþol yrkisins og veðurþol er ekki fullreynt heldur.


Pilvi
Sexraðabygg, sænskt, miðlungi fljótþroska. Áberandi einkenni er að axið drúpir og ber þá hnakkann hæst. Pilvi er ekki alveg eins fljótþroska og hliðstæð yrki, en stendur nokkuð vel í haustveðrum, líklega einmitt vegna þess.


Lómur og Skúmur
Sexraðabygg, íslenskt, tvö yrki hvort öðru líkt, lágvaxin og strásterk. Lómur er að hverfa af markaði, en Skúmur verður í boði enn um sinn. Þessi yrki eru sexraða, miðlungi fljótþroska og halda títunni ávallt. Þessi yrki eru gerð til þess að standa af sér hvaða veður, sem gera kann og hvorki hafa þau sést leggjast né heldur hafa þau brotnað. Þau hafa jafnan skilað góðri uppskeru en kornið getur verið nokkuð smátt. Henta í öllum landshlutum og hafa getið sér gott orð á sandjörð.


Kunnari
Sexraðabygg, finnskt, miðlungi fljótþroska. Kunnari hefur gefið mikla uppskeru í góðum árum og virðist ekki eins viðkvæmt í veðrum og sum önnur sexraðayrki. Einkum hefur yrkið reynst vel á vestanverðu Norðurlandi og í uppsveitum vestra og syðra.


Kría
Tvíraðabygg, íslenskt, fljótþroska. Kría hentar til notkunar víða um land síst þó á austanverðu Norðurlandi. Víðast er Kría valin vegna öryggis, þó er það gert á mismunandi forsendum eftir landshlutum. Norðanlands stendur Kría betur en sexraðayrkin og þar er henni sáð með það í huga að láta hana standa fram eftir hausti. Sunnanlands er Kría mun fljótari til þroska en þau tvíraðayrki sem þar er um að velja. Þar hefja menn kornskurð á Kríu.


Olavi
Sexraðabygg, finnskt, seinþroska af sexraðayrki að vera, nokkuð hávaxið. Virðist henta best á sandjörð og hefur gefið þar góða uppskeru.


Filippa
Tvíraðabygg, sænskt, tiltölulega seinþroska, þrautreynt hérlendis. Þolir súra jörð. Á best heima á framræstum mýrum sunnan til á landinu og er afar vinsælt í þeim landshluta en hentar alls ekki norðanlands. Filippa ber stórt og fallegt korn og gefur oft ágæta uppskeru. Í haustrigningum hallast Filippa en brotnar ekki og yfirleitt tekst að skafa hana upp. Korn af henni fer því sjaldan forgörðum.


Barbro
Tvíraðabygg, sænskt, tiltölulega seinþroska. Barbro hefur reynst nokkuð vel sunnanlands en miður annars staðar. Yrkið er hávaxið af tvíraðabyggi að vera og getur gefið mikla uppskeru í góðum árum en stendur ekki haustveðrin af sér á sama hátt og Filippa.


Minttu
Tvíraðabygg, finnskt, seinþroska. Minttu getur gefið mikla uppskeru í bestu árum, einkanlega vegna þess að yrkið er strásterkt og þolir það að standa langt fram á haust.


Saana
Tvíraðabygg, finnskt, seinþroska. Saana er einstaklega strásterkt yrki og stendur langt fram eftir hausti. Saana þarf langan vaxtartíma en þolir líka haustveðrin flestum yrkjum betur. Það hentar því syðst á landinu og þar sem líkur eru á, að korn verði ekki skorið fyrr en seint að hausti.


Hafrar og hafrayrki
Hafrar eru að sumu leyti auðveldari í ræktun en bygg. Þeir eru ekki landvandir, þola betur þurrk en byggið og þola líka illa framræst land. Hafrar þurfa minni áburð en byggið, en geta skilað jafnmikilli uppskeru. Stóra málið er svo að gæsin lítur ekki við þeim. Gallinn á höfrunum er hins vegar sá að þeir þurfa að minnsta kosti hálfum mánuði lengri vaxtartíma en fljótþroska bygg og uppskeran er ekki jafngott fóður og byggkorn. Gróska er í hafrakynbótum í nágrannalöndunum og þar koma á markaðinn ný yrki jafnt og þétt.
Landbúnaðarháskólinn hefur gert tilraunir með hafra öðru hverju til þess að fylgjast með, síðast sumarið 2007. Hér verður getið þeirra yrkja, sem best reyndust þá, en ljóst er að fleiri yrki koma til greina.


Aslak
Finnskt. Fljótast til þroska af þeim yrkjum, sem reynd hafa verið hérlendis. Stendur vel og uppskeran er góð, náði þó ekki alveg toppnum.


Cilla
Sænskt. Eina yrkið, sem flutt hefur verið inn undanfarin ár. Hefur reynst farsælt, nokkuð fljótþroska og tiltölulega uppskerumikið.


Gere
Norskt. Þótti sameina best fljótan þroska og mikla uppskeru af öllum þeim fjölda hafrayrkja, sem Norðmenn bjóða upp á.


Vorhveiti
Hugur hefur verið í mönnum að rækta vorhveiti. Því er best að taka fram strax, að sú ræktun er mjög áhættusöm. Vorhveiti þarf að minnsta kosti mánuði lengri vaxtartíma en fljótþroska bygg. Samt er ekki loku fyrir það skotið, að ná megi góðri hveitiuppskeru, ef hægt verður að sá um sumarmál og hveitið látið standa fram í októberbyrjun. Kostur er að hveitið er veðurþolið. Eins og með hafra hefur Landbúnaðarháskólinn gert tilraunir með hveiti öðru hverju, síðast sumarið 2009. Fljótustu yrkin verða nefnd hér.


Anniina
Finnskt. Fljótasta vorhveiti, sem við höfum rekist á. Uppskeran viðunandi. Ef ekki er hægt að fá uppskeru af þessu
yrki, þá er vorhveitið vonlaust.


Bastian
Norskt. Gamalt yrki og furðuseigt. Er í rauninni ekki langt á eftir Anniinu í þroska.


Vetrarhveiti
Vetrarhveitið nýtir sumarið betur en vorhveitið, getur byrjað vöxtinn strax um sumarmál. Því á að vera hægt að fá sæmilega þroskaða uppskeruaf fljótþroska vetrarhveiti í meðalári. En með vetrarsáningunni bætist við áhættuþáttur, það er hvort hveitið lifir veturinn eða ekki. Við veljum því yrki eftir vetrarþoli og fljótum þroska síðara sumarið.


Arktika
Finnskt. Hefur verið eitt ár í tilraunum hér á landi og reyndist þá afar vel, bæði vetrarþolið og uppskerumikið.


Stava
Sænskt. Sameinar þokkalegt vetrarþol og góða uppskeru. Þegar vetur eru hagfelldir, hefur yrkið gefið góða raun.


Bj¢rke
Norskt. Þokkalega vetrarþolið og mjög fljótþroska síðara árið. Kemur vel til greina.


Urho
Finnskt. Vetrarþolið og fljótþroska, en hefur ekki reynst í röð uppskerumestu yrkja. Telja má yrkið þó með þeim
öruggustu.


Vetrarrúgur
Auðveldur í ræktun, til muna vetrarþolnari en hveiti. Uppskeruvonir þokkalegar, en lítil hefð er fyrir því að nota kornið til fóðurs. Rúgurinn er mjög hávaxinn og getur verið erfiður í skurði. Nokkurt úrval er af yrkjum á markaði.


Kaskelott
Sænskt. Gamalt yrki og þrautreynt erlendis. Það hefur verið í tilraunum hér nokkrum sinnum og skilað góðri uppskeru.


Reetta
Finnskt. Nýtt yrki og þykir mjög álitlegt eftir síðustu tilraunir hér á landi.


Riihi
Finnskt. Gríðarlega hávaxinn rúgur, vetrarþolinn eins og best gerist. Mælt hefur verið með þessu yrki sem grænfóðri til vorbeitar fyrir ær og kýr, því að rúgurinn byrjar að spretta á undan öðrum gróðri að vori.


Olíujurtir
Hér er fjallað um repju og nepju. Vorafbrigðin af þessum tegundum verða látin liggja milli hluta að sinni. Þau þurfa langan vaxtartíma og uppskeruhorfur því tvísýnar. Vetrarafbrigðin eru betur þekkt. Ef þau lifa veturinn eru góðar líkur á að þau nái að skila þroskaðri uppskeru.


Vetrarnepja
Nepja er sama tegund og næpa. Hún er vetrarþolnari en repjan og fljótari til þroska, uppskeruvonir aftur minni. Nepjan er samt sem áður ómissandi fyrir öryggissakir, ef hér á að rækta olíujurtir. Mælt er með því að sá 6-8 kg af fræi á hektara.


Largo
Sænskt. Eina yrkið af nepju, sem virðist vera fáanlegt eins og er.


Vetrarrepja
Repja er sama tegund og gulrófa. Mikið ræktuð í grannlöndum okkar, einkum hinum suðlægari. Framboð af yrkjum er þar af leiðandi fjölskrúðugt. Nokkur þeirra hafa verið reynd hér í tilraunum undanfarin ár. Mæla má með þessum. Ráðlagt sáðmagn 4-6 kg/ha.


Banjo
Sænskt. Vetrarþolið yrki af repju að vera, en mætti vera fljótara til þroska seinna sumarið. Banjo er svokallað kynblendingsyrki og fræið þar af leiðandi dýrt. Óvíst er, hvaða máli það skiptir í ræktun, því að sáðmagn af repju er lítið í kg talið.


Galileo
Sænskt. Ekki alveg eins vetrarþolið og Banjo, en ívið fljótara til þroska. Uppskeruvonir góðar, ef það lifir.

back to top