Árangur sæðinga 2008

Niðurstöður sauðfjársæðinganna í desember 2008
 

 

Sæðingar sauðfjár eiga sér lengri sögu hér á landi en í flestum öðrum löndum. Þær hafa orðið sífellt veigameiri þáttur við dreifingu á besta erfðaefninu í stofninum á hverjum tíma. Ræktunarárangur vegna þessa starfs er mikill og augljós flestum fjárbændum.

 

Þessi starfsemi hefur aukist verulega á síðustu árum. Það sem hins vegar hefur vantað nokkuð er að fyrir hendi væru nægjanlega glöggar upplýsingar um árangur sæðinganna, þ.e. hve stór hluti sæddra áa festi fang og hve mörg lömb fæddust úr sæðingum. Í þessum efnum stöndum við ekki samanburð um samskonar starfsemi í nálægum löndum. Á síðustu árum hafa aðeins nákvæmar upplýsingar í þessum efnum verið fyrir hendi hjá Bsb. Austurlands. Á síðasta vori var því ákveðið að ráða bót á þessu með að byggja upp slíkt uppgjör í tengslum við skýrsluhald sauðfjárræktarinnar. Byggt var upp skráninga- og úrvinnslukerfi í FJARVIS.IS.

 

Dagbækur sæðingamanna frá í desember 2008 voru teknar til skráningar, en þegar á reyndi voru þessar upplýsingar misaðgengilegar hjá búnaðarsamböndunum en þó náðust til skráninga nokkuð yfir 90% sæðinganna eða samtals 27.306 sæðingar fyrir landið allt þegar þessar upplýsingar eru unnar. Þannig liggja nú fyrir miklu meiri upplýsingar um þessa starfsemi en áður hefur verið og verður aðeins gerð grein fyrir nokkrum niðurstöðum hér á eftir.

 

Þegar reiknaður er heildarárangur sæðinganna reynist hann sá að 60% ánna hafa fest fang og að meðaltali eru fædd 1,79 lömb hjá ánum sem bera. Þegar þetta er brotið frekar niður þá kemur í ljós að nokkuð yfir 80% allra sæðinga eru sæðingar hjá ósamstilltum ám með fersku sæði og því sá hópur sem eðlilegast er að skoða samanburð fyrir. Árangur þar er 62% og fædd 1,80 lömb að jafnaði. Nokkuð yfir þúsund ær eru sæddar með dagsgömlu sæði og þar hrapar árangur í 49%. Í töflu 1 er gefið yfirlit um umfang sæðinganna í einstökum héruðum og árangur þeirra í hverju þeirra.

 

Tafla 1.  Fjöldi sæðinga í uppgjörinu úr hverju héraði og árangur þar sem sæddar eru ósamstilltar ær með fersku sæði.

 

 

 

Hérað

Sæðingar

Árangur

Fædd lömb

 

 

 

 

Gullbringa og Kjós

308

64

1,74

Borgarfjarðarsýsla

1270

58

1,83

Mýrasýsla

1255

63

1,80

Snæfellsnes

1580

66

1,75

Dalasýsla

1854

60

1,85

Barðastrandarsýslur

430

62

1,75

V-Ísafjarðarsýsla

465

80

1,81

N-Ísafjarðarsýsla

22

 

 

Strandasýsla

717

61

1,82

V-Húnavatnssýsla

1220

60

1,71

A-Húnavatnssýsla

1495

51

1,72

Skagafjörður

1933

60

1,78

Eyjafjörður

870

56

1,81

S-Þingeyjarsýsla

2132

65

1,81

N-Þingeyjarsýsla

1342

59

1,80

N-Múlasýsla

2142

58

1,80

S-Múlasýsla

1222

57

1,78

A-Skaftafellssýsla

1496

66

1,85

V-Skaftafellssýsla

1752

70

1,85

Rangárvallasýsla

1617

69

1,84

Árnessýsla

2184

71

1,84

 

 

 

Á síðari árum hefur verulega dregið úr notkun á samstillingu gangmála hjá ám sem sæddar eru. Í uppgjörinu voru samt hartnær 2.600 samstilltar ær en árangur þeirra sæðinga var með öllu óviðunandi eða aðeins 45% að jafnaði.

 

Djúpfryst sæði hefur verið notað á nokkrum stöðum og einnig var í gangi all umfangsmikil tilraun síðasta vetur þar sem verið var að bera saman mismunandi blöndunarvökva fyrir frysta sæðið. Upplýsingar eru fyrir nokkuð yfir 1.400 sæðingar með frystu sæði en þar er árangur aðeins 47% og ekki fæðast nema 1,70 lömb að meðaltali hjá ánum sem bera.

 

Hrútarnir á stöðvunum eru mjög mismikið notaðir en tafla 2 gefur yfirlit um það en þar kemur einnig fram sæðingaárangur við notkun þeirra hvers og eins.

 

Tafla 2. Fjöldi sæðinga með einstökum hrútum sæðingastöðvanna og sæðingaárangur þeirra hvers og eins.

 

Hrútur

Númer

Fjöldi sæðinga

Árangur

Fædd lömb

Fengur

02-973

78

55

1,50

Lundi

03-945

1013

68

1,84

Gráni

03-957

332

69

1,82

Hyrnir

03-958

47

78

1,89

Frakksson

03-974

532

59

1,77

Máni

03-975

245

72

1,78

Spakur

02-976

40

82

2,04

Mókollur

03-978

245

58

1,78

Eldur

03-981

116

71

1,73

Geri

03-986

78

74

1,93

Vorm

03-988

332

65

1,79

Kaldi

03-989

600

65

1,83

Smyrill

04-800

567

60

1,88

Ás

04-813

348

72

1,83

Bogi

04-814

1632

51

1,70

Garpur

04-815

686

61

1,79

Kjói

04-816

815

57

1,80

Bramli

04-952

435

63

1,81

Bobbi

04-962

153

67

1,84

Papi

04-964

507

66

1,89

Loftur

04-970

79

62

1,85

Örvar

04-983

322

64

1,71

Jón Páll

04-990

107

84

1,93

Þróttur

04-991

528

56

1,82

Cat

04-992

283

63

1,80

Foss

05-801

381

68

1,90

Garður

05-802

494

61

1,80

Krókur

05-803

958

63

1,82

Gotti

05-804

886

69

1,86

Ylur

05-805

712

61

1,79

Shrek

05-817

404

59

1,78

Undri

05-818

534

66

1,80

Kveikur

05-965

1782

58

1,81

Raftur

05-966

1569

66

1,80

Blettur

05-967

190

68

1,82

Hvellur

05-869

485

65

1,72

At

06-806

1083

74

1,87

Púki

06-807

1779

52

1,75

Olli

06-985

329

64

1,73

Bifur

06-994

569

60

1,83

Dropi

06-998

242

66

1,86

Fannar

07-808

920

62

1,78

Dökkvi

07-809

936

55

1,77

Freyðir

07-810

596

70

1,81

Mjöður

07-811

912

71

1,85

Prjónn

07-812

1366

63

1,79

 

 

Sæðingastöðvarnar sem annast dreifingu sæðisins eru tvær og þegar skoðaður er árangur sæðinga frá hvorri stöð þá kemur fram að sæðingaárangur var 58% frá Sauðfjársæðingastöð Vesturlands en 67% Sauðfjársæðingastöð Suðurlands. Þegar betur er að gáð virðist að vísu sem þarna hafi verulega áhrif, að á Vesturlandsstöðinni voru tveir mikið notaðir hrútar Bogi og Púki sem skila ótrúlega slökum sæðingaárangri eins og sjá má í töflu 2. Þessi áhrif hrútanna má að nokkru meta út frá djúpfrysta sæðinu þar sem það er allt framleitt á annarri stöðinni og virðast þau áhrif greinilega skýra stærri hluta munarins á milli stöðvanna, en hann verður að sjálfsögðu að sjást hverfa á næsta ári.

 

Mikill fjöldi sæðingamanna kemur að sæðingunum. Ljóst er að árangur þeirra sem eru með flestar sæðingar er talsvert umfram meðaltal. Það eru um 60 sæðingamenn sem eru með fleiri en 100 sæðingar og er árangur þeirra sæðingamanna á bilinu 37%-86%.

 

Þegar niðurstöðurnar eru skoðaðar eru nokkur atriði sem má benda á. Heildarniðurstöðurnar benda til þess að á síðustu árum muni ekki hafa gerst neinar jákvæðar breytingar hvað varðar sæðingaárangur. Við vitum að fyrir rúmum áratug var sæðingaárangur hér betri en í Noregi. Þar í landi hefur verið sterkur áróður fyrir því að bæta árangur og á árinu 2008 fór árangur yfir 80% við sæðingar með fersku sæði hjá þeim. Þetta ætti að verða okkur hvatning til að bæta árangur hér því að talsvert er að vinna, en okkur á að vera mögulegt að ná sama árangri og þeir og það hefur fjöldi bænda víða um land sýnt greinilega mörg undanfarin ár. Hér er um að ræða talsvert langan feril sem getur kallað á brotalamir víða. Árvekni í öllum ferlinum hjá öllum aðilum er því meginatriði.

 

Ljóst er að langsamlega stærsta breytileikann í árangri er samt að finna úti á búunum. Breytileiki á milli búa yfirskyggir allt annað og þess vegna alveg augljóst að aðgerðir til að bæta árangur verða öðru fremur að beinast að þáttum þar. Reynslan sem bú og sæðingamenn sem ár eftir ár eru að ná frábærum árangri er samt sá skóli sem þar er öðru fremur að leita í.

 

Þetta kerfi sem hér hafa verið kynntar niðurstöður úr verður nú notað í framtíðinni í stað dagbókar sæðingamanna eins og kynnt hefur verið bæði í hrútaskrá og í Bændablaðinu. Skráning sæðinganna strax þegar þær eru gerðar gerir mögulegt að tengja þær skráningum fjárræktarinnar og þannig fá fullkomið yfirlit um árangur starfsins. Þannig á að vera mögulegt að birta strax á næsta hausti fullkomið yfirlit um árangur þeirra sæðinga, sem bændur hafa verið að gera í fjárhúsum sínum um allt land á síðustu dögum.
/JVJ

back to top